© Getty Images

Gułag -

Gułag to akronim używany od 1930 roku dla Gławnoje Uprawlenije Łagieriej, czyli Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy. Była to agencja rządowa odpowiedzialna za sowiecką sieć obozów pracy przymusowej utworzonych na rozkaz Włodzimierza Lenina.

© Getty Images

Włodzimierz Lenin (1870-1924) -

Lenin (na zdjęciu), wraz z Leonem Trockim (1879-1940), po raz pierwszy zgłosił pomysł utworzenia obozów koncentracyjnych dla wrogów klasowych, głównie na Syberii, już w 1918 roku.

© Getty Images 

Praca przymusowa na wygnaniu -

Pomysł ten nie był jednak niczym nowym. Przymusowe zesłanie na Syberię było stosowane od XVII wieku za szeroki zakres przestępstw i było powszechną karą dla dysydentów politycznych i rewolucjonistów. Sachalin, duża wyspa u wybrzeży Pacyfiku na Syberii, była znanym więzieniem wykorzystywanym do osadzania osób skazanych za najcięższe przestępstwa. Na zdjęciu z 1890 roku więźniowie w klatkach na pokładzie parowca płynącego na wyspę.

© Getty Images 

Sachalin -

Więźniowie zsyłani na Sachalin byli zmuszabu do pracy przymusowej w trudnych warunkach, co stanowiło karę znaną jako katorga. Na zdjęciu strażnik na jednej z rządowych stacji na Sachalinie, zakuwa ciężkimi łańcuchami nowo przybyłego skazańca.

© Getty Images 

Sońka Złota Rączka -

Zarówno mężczyźni, jak i kobiety byli wysyłani na Sachalin. Na zdjęciu oszustka znana jako Sońka Złota Rączka jest zakuwana w kajdany po przybyciu na wyspę. Skazana za kradzież, została zesłana do kolonii na czas nieokreślony. W 1890 roku spotkała rosyjskiego dramaturga Antona Czechowa, który odwiedził Sachalin podczas swoich badań nad reformą więziennictwa; opisał on później to zdarzenie w swojej książce Wyspa Sachalin.

© Getty Images 

Wyspy Sołowieckie -

Syberia od dawna kojarzyła się z karą. Ale w 1920 roku na Wyspach Sołowieckich, w regionie Morza Białego, powstał pierwszy modelowy obóz przyszłego systemu Gułag. Nazwano go Sołowki i, jak na ironię, mieścił się w budynku klasztoru.

© Getty Images 

System obozowy -

Pierwszymi więźniami przybyłymi do tej odległej placówki byli polityczni przeciwnicy bolszewików. Wkrótce Wyspy Sołowieckie stały się centrum systemu obozów w północnej Rosji.

© Getty Images 

"Metoda reedukacji" -

W 1923 r. w Sołowkach przebywało około 3000 więźniów; do 1930 r. liczba ta wzrosła do prawie 50 000. W obozie karnym w Sołowkach stosowano pracę przymusową jako "metodę reedukacji". Ustanowiono osławiony system "jesz - pracujesz", w którym racje żywnościowe więźniów miały być powiązane z ich tempem produkcji, co było znane jako skala wyżywienia. Polityka ta zabijała słabszych więźniów w ciągu kilku tygodni. Na zdjęciu impreza koncertowa w więzieniu, prawdopodobnie zorganizowana w celach propagandowych.

© Getty Images

Józef Stalin (1878-1953) -

W 1929 r. Stalin ogłosił program szybkiej industrializacji i plany pięcioletnie. W następnym roku oficjalnie ustanowiono Gułag, tworząc w ten sposób zunifikowaną sieć obozów, która zastąpiła istniejący podwójny system więziennictwa dla wrogów klasowych i przestępców.

© Getty Images

"Archipelagi" Gułagu -

Rozległe "archipelagi" obozów rozciągające się przez Syberię, wyrosły na planach ambitnych projektów gospodarczych i stanowiły dogodne źródło siły roboczej. Jednym z takich projektów była budowa Kanału Białomorsko-Bałtyckiego.

© NL Beeld

Morze Białe-Kanał Bałtycki -

Prace nad tym ambitnym przedsięwzięciem rozpoczęły się w 1931 roku. Początkowa siła robocza składająca się z 126 000 więźniów została zebrana, aby stworzyć pierwszą na świecie drogę wodną zbudowaną dzięki pracy więźniów.

© Getty Images

Przeludnienie i choroby -

Decyzja o wykorzystaniu pracy przymusowej podczas całej budowy kanału była podyktowana względami ekonomicznymi. Więźniom nie płacono, a zakwaterowanie (na zdjęciu) było podstawowe. Przeludnienie było powszechne, a choroby szerzyły się w ekstremalnie szybkim tempie.

© Getty Images

Chorzy i umierający -

Wyposażenie szpitali było skromne, a ogólna opieka medyczna była w opłakanym stanie. Liczba więźniów nadal rosła. Do połowy 1931 r. zmarło łącznie 1438 więźniów, czyli ok 2% średniej rocznej liczby więźniów. Wskaźnik zgonów rósł pod koniec roku ze względu na rosnące straty przemysłowe i pogarszające się zaopatrzenie w żywność.

© Getty Images 

Przerażająca prawda -

Chociaż więzienne obozy pracy były zwykle utrzymywane w tajemnicy, Kanał Białomorsko-Bałtycki był propagandową wizytówką "resocjalizacji" skazańców w wyniku pożytecznej pracy na rzecz państwa. Kłamstwo skrywało jednak straszną prawdę.

© Getty Images

Wysoka śmiertelność -

Według oficjalnych rejestrów i relacji z notatek Aleksandra Sołżenicyna, podczas budowy kanału, który został zainaugurowany w 1933 r., zginęło od 12 000 do 240 000 robotników. Na zdjęciu grób więźnia na terenie obozu.

© Getty Images 

Inauguracja kanału -

Stalin i kremlowscy urzędnicy podczas oficjalnego otwarcia kanału 2 sierpnia 1933 r.

© Shutterstock 

Wszystko na darmo -

Gorliwość sowieckiego dyktatora w wykorzystywaniu pracy więźniów jako widocznego symbolu rozwoju oznaczała, że robotnikom i inżynierom nigdy nie dano czasu, pieniędzy ani sprzętu niezbędnego do zbudowania kanału, który byłby wystarczająco głęboki i bezpieczny, by mogły przeprawiać się przez niego XX-wieczne statki cargo. Ostatecznie droga wodna nigdy nie odegrała żadnej znaczącej roli w radzieckim handlu czy przemyśle.

© Getty Images 

Vorkutlag -

Połowa i koniec lat 30. XX wieku to okres stalinowskiego Wielkiego Terroru, kampanii represji politycznych w Związku Radzieckim, znanej również jako Wielka Czystka. Jej ofiarą padły tysiące osób, w tym funkcjonariusze Partii Komunistycznej i Armii Czerwonej, członkowie służby cywilnej i "stosunkowo zamożni" chłopi (kułacy). Wielu z nich zostało wysłanych do Vorkutlagu (na zdjęciu), jednego z najbardziej niesławnych sowieckich gułagów.

© Getty Images 

Ukryty za kołem podbiegunowym -

Vorkutlag był jednym z największych obozów w całym systemie Gułagu. Znajdował się w Workucie, na północ od koła podbiegunowego w Republice Komi.

© Getty Images 

"Wrogowie państwa" -

Założony w 1932 roku, wraz z rozpoczęciem wydobycia węgla, Vorkutlag mieścił dysydentów, więźniów politycznych, tak zwanych "wrogów państwa" i pospolitych przestępców. Później służył również jako obóz jeniecki podczas II wojny światowej.

© Getty Images 

Oczyszczenie -

Więźniarki podczas jednej z niewielu chwil odpoczynku w swoim baraku w Vorkutlagu. Stalinowskie czystki sprawiły, że wiele obozów nie było w stanie poradzić sobie z masowym napływem więźniów.

© Getty Images 

Rosnąca liczba więźniów -

System Gułagu Workuta składał się z około 132 podobozów. W szczytowym momencie w 1951 r. w samym Workucie przebywało 71 000 więźniów.

© Getty Images 

Los więźniarek -

Kobiety bardzo cierpiały w Gułagu. Męscy pracownicy obozu, strażnicy, a nawet inni więźniowie płci męskiej czasami bili lub wykorzystywali seksualnie skazane kobiety. Niektóre kobiety, dla ochrony i towarzystwa, znajdowały sobie "obozowych mężów".

© Getty Images 

Towary do masowej konsumpcji -

Więźniowie, mężczyźni i kobiety, pracowali również w warsztatach krawieckich. W wielu obozach więźniowie mogli produkować towary przeznaczone do masowej sprzedaży. Obejmowało to odzież i akcesoria, takie jak buty.

© Getty Images

Praca w handlu -

Podobnie produkcja ceramiki i mebli wykorzystywała umiejętności uwięzionych stolarzy i garncarzy.

© Getty Images 

Temperatury poniżej zera -

Wielu więźniów Gułagu po prostu zamarzło na śmierć. Zmęczeni, słabi i nieodpowiednio ubrani, nie byli przygotowani do pracy w temperaturach poniżej zera. Na zdjęciu grupa robocza we wschodniosyberyjskiej tajdze, niedaleko Wierchojańska. Najniższa temperatura, jaką kiedykolwiek odnotowano w tym miejscu, to -68°C.

© Getty Images 

Megalomańskie projekty -

Pod koniec lat czterdziestych Stalin rozpoczął kolejną rundę megalomańskich projektów, w tym budowę kolei Salekhard-Igarka, tak zwanej "Martwej Drogi". Budowa tunelu i linii kolejowej na wyspę Sachalin została jednak wstrzymana po śmierci dyktatora w 1953 roku.

© Getty Images

Śmierć Stalina -

Józef Stalin zmarł 5 marca 1953 roku. Po jego śmierci amnestia objęła osoby skazane za drobne przestępstwa kryminalne, ale całkowicie pominęła więźniów politycznych - wiadomości te szybko dotarły do najdalszych zakątków Archipelagu Gułag.

© Getty Images 

Powstanie -

Ust-usinskie powstanie łagierników w 1953 r., które miało miejsce wkrótce po śmierci Stalina, początkowo przybrało formę biernego marszu więźniów protestujących przeciwko warunkom panującym w obozie. Później stało się gwałtowne i zostało brutalnie stłumione. Kwestia została jednak przesądzona. W tym samym roku w Gułagu Norylsk miał miejsce podobny strajk, który stał się znany jako Powstanie Norylskie. Na zdjęciu S. Golovko, więzień Gułagu Norylsk i uczestnik powstania.

© Getty Images

"Odwilż Chruszczowa" -

Ten plakat propagandowy z 1938 roku głosi: "Gorąca praca ogrzeje karę więzienia!". Jednak w 1954 r. nowy przywódca Związku Radzieckiego, Nikita Chruszczow, nakazał rewizję prawie czterech milionów spraw dotyczących przestępstw politycznych w ramach tzw. odwilży Chruszczowa. System Gułagu został ostatecznie zniesiony w 1957 roku. Jednak represje wobec dysydentów trwały nadal, a wielu przeciwników politycznych zostało aresztowanych i odsiadywało wyroki w strasznych warunkach.

© Getty Images

Aleksandr Sołżenicyn (1918-2008) -

Najsłynniejszym dysydentem ery sowieckiej był Aleksandr Sołżenicyn. Jako szczery krytyk Związku Radzieckiego i komunizmu, Sołżenicyn (na zdjęciu) spędził osiem lat w obozie pracy, a następnie na wewnętrznym wygnaniu za krytykę Józefa Stalina w prywatnym liście. Został przywrócony z wygnania w 1956 roku. Książka Sołżenicyna Archipelag Gułag, opublikowana w 1973 roku, dokumentuje jego własne doświadczenia jako więźnia Gułagu i pozostaje jednym z najbardziej wiarygodnych opisów życia w systemie Gułagu.

Źródła: (Gulag Online) (Hoover Press) (Gulag History) (Gulag Map) (Britannica) (Seventeen Moments in Soviet History)

© Getty Images